Politieke ontwikkelingen binnen de interim, freelance en zzp markt in 2022 in Nederland

De markt van het zelfstandige personeel is al jaren bezig met een opmars en steeds meer werkenden zijn tegenwoordig interimmer, freelancer of zzp'er. Tussen 2013 en 2021 is het aantal zzp'ers bijvoorbeeld van 184.000 toegenomen tot 367.000. Deze groei van het aantal zelfstandigen is in veel verschillende werkvelden merkbaar en heeft geleid tot allerlei bewegingen in Nederland. Zo is de verdeling van vraag en aanbod veranderd en worden functies op een andere manier aangeboden en ingevuld.

Daarnaast brengt de groei van zelfstandig personeel op de arbeidsmarkt politieke ontwikkelingen met zich mee. De meningen over flexibel werk lopen uiteen en binnen veel politieke partijen wordt er aandacht besteed aan het verbeteren van de omstandigheden voor deze groep. Hoe zit het bijvoorbeeld met de arbeidsongeschiktheidsverzekering bij zelfstandigen? En op welke manier is het op de interim markt mogelijk om pensioen op te bouwen? Deze en nog veel meer vragen worden beantwoord in deze blog.

Uitdagingen voor zelfstandigen op de arbeidsmarkt

Door het toenemende aantal zelfstandigen op de arbeidsmarkt is het van groot belang dat er op de juiste, politieke manier op wordt ingespeeld. Immers dient de politiek de bevolking te vertegenwoordigen en zo moeten ook de belangen van zelfstandigen behartigd worden. Dit is mogelijk door in te spelen op uitdagingen waar interimmers, freelancers en zzp'ers mee worden geconfronteerd. De volgende uitdagingen doen zich onder andere voor op de flexibele markt:

• Opdrachtstabiliteit. Allereerst dienen zelfstandigen voor een bepaalde periode bij een opdrachtgever waarde toe te voegen. Na het volbrengen van deze taak stromen zij weer uit het bedrijf om bij een nieuwe opdrachtgever aan de slag te gaan. Dit kan echter een knelpunt veroorzaken, aangezien zelfstandigen continu moeten zoeken naar mogelijke volgende opdrachten, terwijl zij nog bezig zijn met de afronding van de huidige opdracht.
• Professionele ontwikkeling. Het is voor zelfstandigen belangrijk dat ze blijven investeren in de ontwikkeling van hun eigen expertise, wat niet-declarabele uren zijn. Dit kan de investering in de professionele ontwikkeling in de weg zitten.
• Netwerk opbouwen. Ook is het voor zelfstandigen belangrijk om te blijven bouwen aan een solide netwerk, zodat opdrachten elkaar snel en gemakkelijk opvolgen. Daarentegen kan het voor zelfstandigen moeilijk zijn om zich als expert te profileren binnen een netwerk van potentiële opdrachtgevers.
• Zakelijke profilering. Daarnaast is het voor zelfstandigen een uitdaging om vorm te geven aan hun eigen loopbaan. Door als zelfstandige aan zakelijke profilering te doen, kunnen ze ontdekt worden door opdrachtgevers en ervoor zorgen dat ze opvallen in hun werkveld. Dit vergemakkelijkt de zoektocht naar toekomstig werk.
• (Langdurige) Ziekte. Het kan voorkomen dat een zelfstandige ziek wordt, oftewel ongeschikt om arbeid te verrichten. In tegenstelling tot vaste werknemers hebben veel zelfstandigen in dit geval geen inkomen meer, waardoor zij persoonlijk en zakelijk gezien in de problemen kunnen komen, zeker als het om een langdurige uitval gaat.
  Pensioenopbouw. Het opbouwen van pensioen is de eigen verantwoordelijkheid van zelfstandigen en iedereen maakt hier zijn of haar eigen keuzes in, wat niet altijd de meest voordelige keuze kan zijn.

Politieke ontwikkelingen met betrekking tot de interim, freelance en zzp markt

De uitdagingen die zich voordoen op de arbeidsmarkt voor zelfstandigen worden ook door de politiek opgemerkt. Dit en andere zaken hebben tot de volgende ontwikkelingen geleid.

1. Verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering

Allereerst is er in de politiek gekeken naar het risico voor zelfstandige ondernemers om langdurig ziek te worden en dus geen inkomen te hebben. Zodoende is er besloten om, net zoals voor vast personeel, zelfstandigen verplicht te laten verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. Deze verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering biedt bescherming tegen de gevolgen van arbeidsongeschikt zijn en verkleint tevens de risico's en kosten voor de samenleving.

Met het voorstel wordt een balans gecreëerd tussen zekerheid en vrijheid en binnen de groep van zelfstandige ondernemers zijn er zowel voorstanders als tegenstanders. Immers leidt arbeidsongeschiktheid tot hoge kosten en wanneer iemand op jonge leeftijd al in deze situatie terechtkomt, kunnen de kosten voor een uitkering hoog oplopen om de tijd tot de AOW-leeftijd te overbruggen.

Er is nog geen definitieve ingangsdatum vastgesteld, aangezien er nog goedkeuring verkregen moet worden van de Eerste en Tweede Kamer. Zodra dit bereikt is, zal het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) erop toezien dat elke zelfstandige een arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft. Hierdoor zullen hybride werkenden niet geconfronteerd worden met verschillende systemen.

Het initiatief berust op een standaard verzekering, waar elke zelfstandige gebruik van kan maken en welke nog uitgebreid kan worden. Dit kan bij de verzekeraar in kwestie gedaan worden. Het is ook mogelijk om de verzekering met een schenkkring te combineren. Dit omvat een groep ondernemers die elkaar geld schenkt op een sociale manier in het geval van ziekte die langer duurt dan de eigenrisicoperiode. Enkel de standaard arbeidsongeschiktheidsverzekering zal verplicht worden en is voor iedereen hetzelfde.

Ook zelfstandigen die al een medisch verleden hebben of op het moment van ingang ziek zijn, kunnen zich verzekeren. Dit komt door de acceptatieplicht die geldt voor verzekeraars. Zo worden private verzekeraars aangespoord om private verzekeringen toegankelijk te maken en dit wordt gewaarborgd door het Onderling Waarborgfonds. Het is immers belangrijk dat iedereen mee mag doen en, mocht het nodig zijn, uitgekeerd kan worden tot aan de AOW-leeftijd.

Er zal een wachttijd van een half, een of twee jaar ingesteld worden bij de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering, waarbij een zelfstandige van zijn of haar eigen financiële middelen moet kunnen leven. De bijbehorende premie zal 85 tot 150 euro per maand kosten. Een uitkering vanuit de standaardverzekering bedraagt maximaal 1.650 euro per maand bij een verzekerd inkomen van 30.000 euro. De uitkering hangt af van je inkomen, waarbij geldt dat je minder betaalt aan premie als je minder verdient en dus een lagere uitkering ontvangt.

2. Pensioenpremie vanuit opdrachtgevers

Een tweede knelpunt voor veel zelfstandigen is het opbouwen van een pensioen. Waar vaste werknemers automatisch via hun werkgever pensioen opbouwen, mogen zelfstandigen dit geheel zelf invullen. Je kunt bijvoorbeeld regelmatig een bepaald bedrag apart zetten of deelnemen aan een gezamenlijk beleggingsfonds. Ook binnen de politiek zijn er al jaren debatten over of er een pensioenplicht voor zelfstandigen moet komen of niet. Momenteel zijn er nog geen plannen voor een pensioenplicht. Wel zijn er allerlei mogelijkheden om aanvullend pensioen op te bouwen in aanvulling op de AOW:

• Collectieve pensioenregeling. Deze regelingen zijn speciaal gericht op ondernemers met een eenmanszaak of ondernemers in een vennootschap onder firma (VOF). Je kunt je er vrijwillig bij aansluiten. Ook het bedrag dat je inlegt, bepaal je volledig zelf.
• Fiscale Oudedagsreserve (FOR). Daarnaast kun je een deel van je winst voor een FOR reserveren. Over deze winst hoef je dan pas later belasting te betalen en de FOR kun je omzetten in een lijfrente. Dit kun je bijvoorbeeld doen als je met pensioen gaat, waarbij belastingheffing plaatsvindt over lijfrentetermijnen. Om dit te kunnen doen, moet je aan een aantal voorwaarden voldoen. Je moet onder andere minimaal 1.225 uur per jaar werken voor je onderneming, de AOW-leeftijd nog niet hebben bereikt en een ondernemer zijn voor de inkomstenbelasting.
• Lijfrente. Een andere optie is om als zelfstandige te kiezen voor lijfrente bij een bank, beleggingsinstelling of verzekeraar. De uitkeringen hiervan ontvang je dan in aanvulling op de AOW. De premie die voor de lijfrente wordt betaald, is fiscaal aftrekbaar van het box 1-inkomen. Echter, voor de aftrek gelden wel een aantal voorwaarden, waaronder dat je zelf de premies betaalt en een pensioentekort hebt.
• Vrijwillig pensioenregeling voortzetten. Dit is mogelijk als je vroeger in loondienst hebt gewerkt en dan kun je de pensioenregeling van je voormalige werkgever voortzetten. Echter, de regeling moet dan wel deze optie bieden en de premie hiervan is tot maximaal tien jaar na het ontslag aftrekbaar van de belasting.
• Pensioen bij verzekeraar. Het is tot slot ook mogelijk om je pensioen bij een externe verzekeraar over te brengen.

Voor bepaalde groepen van zelfstandigen geldt een verplichte beroepspensioenregeling, wat voornamelijk beroepen in de gezondheidszorg zijn. Echter, ook zelfstandige schilders vallen hieronder. Bij de specifieke vakvereniging van jouw beroep kun je dit navragen. Het is ook mogelijk voor een beroepsgroep om zelf een verplichte pensioenregeling aan te vragen. Hiervoor moet dan wel genoeg ondersteuning zijn in de desbetreffende beroepsgroep.

3. Duidelijk onderscheid tussen vast en flexibel personeel

Een volgende politieke ontwikkeling is het aanpakken van schijnzelfstandigheid, ook wel gedwongen zelfstandigheid genoemd. Dit ontstaat wanneer een professional in dienst hoort te zijn en dat ook wil, maar de werkgever ervoor kiest om een flexibele constructie aan te houden. Hierdoor hoeven werkgevers niet op te draaien voor de extra kosten van een arbeidscontract, maar het kan nadelen meebrengen voor professionals in deze positie. Ter indicatie, ongeveer zeven procent van de zzp'ers voelt zich een gedwongen zzp'er.

Grote partijen, zoals het CDA, de D66 en de VVD willen de wet hierop aanpassen en zo goed opdrachtgeverschap bewerkstelligen. Daarnaast kan op deze manier de positie van een zelfstandige beter vastgelegd worden, waardoor een duidelijk onderscheid tussen vast en flexibel personeel wordt gecreëerd. Een zelfstandige wordt hierbij gedefinieerd als iemand die zelf bepaalt welke opdrachten er aangenomen worden en tegen welk tarief. Wanneer een werkgever zich niet aan deze standaard houdt, kan deze bij een aanpassing van de wet een boete moeten betalen. Daarnaast moet de desbetreffende zelfstandige dan ook in dienst genomen worden.

Een andere manier om schijnzelfstandigheid tegen te gaan, is volgens GroenLinks en de D66 het verkleinen van het verschil tussen contracten voor vast en flexibel personeel. Als gevolg zullen bedrijven een zelfstandige niet alleen meer vanwege het kostenvoordeel inhuren.

4. Meer inspraak zelfstandigen

Zelfstandigen moeten op politiek gebied beter gehoord worden en daarom wordt er gewerkt aan het bieden van een plek bij diverse politieke overleggen. Op deze manier kunnen de belangen van zelfstandigen beter vertegenwoordigd worden door zelfstandigen zelf, in plaats van via de traditionele partijen voor werkgevers en werknemers. Hier kunnen zelfstandigen een bijdrage leveren aan de oplossing van allerlei arbeidsmarktvraagstukken.

Er komen ook steeds meer politieke debatten over de modernisering van de arbeidsmarkt en samenwerkingen tussen de overheid, werkgevers en werknemers en zelfstandigen. Het is belangrijk dat zelfstandigen meegenomen worden in nieuwe politieke besluiten, aangezien zij tegenwoordig een groot onderdeel uitmaken van de arbeidsmarkt.

5. Wet DBA (deregulering beoordeling arbeidsrelatie)

In 2016 is de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) vervangen door de Wet DBA ter verzekering van de arbeidsrelatie tussen werkgevers en ingehuurde zelfstandigen. Echter, deze wet heeft nog niet de gewenste resultaten bereikt, aangezien er geen draagvlak voor is door de hoge administratieve druk die het met zich meebrengt. Zodoende is door het kabinet besloten om deze te vervangen.

In 2021 is de pilot Webmodule Beoordeling Arbeidsrelatie (WBA) van start gegaan. Door deze module komen opdrachtgevers namelijk te weten of zij een zelfstandige in mogen huren of dat er bij een bepaalde klus sprake moet zijn van een arbeidscontract.

6. Werkloosheid

In de politiek wordt veel aandacht besteed aan werkloosheid en door het groeiende aantal zelfstandigen proberen politici ook steeds meer bedrijven te stimuleren om vaste krachten aan te nemen. Dit wordt gefaciliteerd door extra regels ter verhoging van de werkgelegenheid. De Wet Arbeidsmarkt in Balans (WAB) uit 2020 zorgt er bijvoorbeeld voor dat vaste krachten aantrekkelijker worden.

Dit kan voor veranderingen zorgen in de interim markt, bijvoorbeeld dat het lastiger wordt om een nieuwe opdracht binnen te halen. Door plotselinge economische crisissen kan de politiek met zulk behoudzucht reageren en zich richten op het behouden van vast personeel ten koste van het stimuleren van flexibel personeel. Hierbij wordt vergeten dat zelfstandige ondernemers een belangrijke bijdrage leveren aan de economie, de maatschappij en het werkgeluk. Zodoende zouden politieke ontwikkelingen meer gericht moeten zijn op het omarmen van de opkomst van de zelfstandige professional.

Conclusie: positieve en negatieve politieke ontwikkelingen voor zelfstandigen

Zelfstandigen hebben met een aantal uitdagingen te maken door de flexibele aard van hun werk. Zo is er niet altijd opdrachtstabiliteit, is het belangrijk om te werken aan de professionele ontwikkeling en beschikbare netwerken en kan er langdurige ziekte ontstaan. De politiek speelt in op deze situaties en zo zijn er een aantal politieke ontwikkelingen die van invloed zijn op interimmers, freelancers en zzp'ers.

Er komt namelijk een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen, waarnaast er gekeken wordt naar mogelijkheden voor het opbouwen van pensioen voor zelfstandigen. Ook moet schijnzelfstandigheid aangepakt worden door de verschillen tussen vast en flexibel personeel naast elkaar te leggen en moeten zelfstandigen meer betrokken worden in politieke processen voor het moderniseren van de arbeidsmarkt. Er zijn ook nadelige ontwikkelingen voor zelfstandigen, waaronder de wet DBA, wat hoge administratieve lasten met zich meebrengt, en de WAB, waardoor vaste krachten aantrekkelijker worden gemaakt voor bedrijven.