Een opvallende trend van de afgelopen jaren in Nederland is dat een toenemend aantal collectieve arbeidsovereenkomsten (cao's) afspraken bevatten over het minimum uurtarief van zelfstandigen.
Een opvallende trend van de afgelopen jaren in Nederland is dat een toenemend aantal collectieve arbeidsovereenkomsten (cao's) afspraken bevatten over het minimum uurtarief van zelfstandigen. Traditioneel gezien zijn cao's bedoeld voor overeenkomsten tussen werkgevers en werknemers in loondienst, maar er zijn inmiddels al negen cao's die specifieke afspraken hebben over interim, freelance en zzp professionals. Dit is ter bescherming van zelfstandigen tegen uitbuiting, maar kan ook een ongewenst effect hebben.
In 2019 werden voor zelfstandige architecten voor het eerst afspraken over een minimumtarief vastgelegd in de cao, waardoor zij sindsdien 150 procent krijgen van het brutoloon van een werknemer in loondienst voor hetzelfde werk. Daarnaast is er in de cao voor musici opgenomen dat het uurtarief van zelfstandigen minstens 50 procent hoger moet zijn dan dat van een vaste werknemer met dezelfde functie. In de cao's voor de Nederlandse dans, toneel en festivals staan soortgelijke bepalingen.
In totaal zijn er nu negen cao's met afspraken over minimumtarieven voor zelfstandigen, onder andere voor architecten, dansers, musici, toneelspelers, festivalmedewerkers en omroeppersoneel. Hierin is meestal afgesproken dat het brutosalaris van een zelfstandige 50 procent meer moet zijn dan dat van werknemers in loondienst. Van deze opslag moeten zelfstandigen dan zelf nog inkomstenbelasting en andere vaste lasten betalen. Overigens zijn er ook wat cao's waarin nog geen concrete bedragen genoemd zijn, zoals voor omroeppersoneel en in het veiligheidsdomein.
De gedachte achter het includeren van zelfstandigen in cao's is het tegengaan van uitbuiting van zelfstandige professionals en schijnzelfstandigheid. Op deze manier wordt deze groep werkenden namelijk meer beschermd tegen te lage tarieven. Veel zelfstandigen worden namelijk uitgebuit met lage uurtarieven, zoals pakketbezorgers, die soms maar 24 euro per uur verdienen en daarmee kwetsbare zelfstandigen zijn.
Er zijn ook veel zelfstandig ondernemers die geen zelfstandige willen zijn of niet weten dat ze uitgebuit worden. Zij hebben er weinig verstand van en zijn niet goed op de hoogte van de lasten en risico's die erbij komen kijken. Door een minimumtarief in de cao wordt een minimale ondergrens vastgesteld, wat bescherming biedt, zeker als het moeilijk is om afspraken over tarieven te maken. In de danswereld is het bijvoorbeeld lastig in cijfers uit te drukken hoe goed iemand is, wat een subjectieve beoordeling is. Daardoor hebben dansers automatisch een minder goede onderhandelingspositie.
Aan de andere kant zijn er ook mensen die het niet eens zijn met deze ontwikkeling. Cao's zijn voor afspraken tussen werkgevers en werknemers in vaste dienst, en zelfstandigen horen hier in principe niet in. Veel zzp organisaties zijn kritisch, omdat cao-afspraken haaks staan op de aard van het zelfstandig ondernemerschap. Bovendien heeft een zelfstandige professional zelf niets in te brengen bij de vorming van zulk soort cao-afspraken, terwijl de aard van het zelfstandig ondernemerschap draait om zelf afspraken maken en uurtarieven vaststellen.
Het maken van duidelijke afspraken tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers is een goede ontwikkeling volgens deze organisaties, maar hierbij moet de cao niet betrokken worden. Immers betekent dit een beperking van de vrijheid van zelfstandig ondernemers, terwijl het juist belangrijk is dat zelfstandigen de vrijheid blijven behouden om over hun eigen tarieven te onderhandelen. Minimumtarieven kunnen zodoende niet zomaar zonder de betrokkenheid van zelfstandige professionals vastgesteld worden.
Een risico dat bovendien vastzit aan het bepalen van een minimumtarief is dat dit een standaardtarief kan worden. Het principe beschermt wellicht de onderkant van de zelfstandige markt, maar raakt tegelijkertijd alle zelfstandigen. Als opdrachtgevers het vastgestelde tarief als standaard zullen zien, zullen andere zelfstandigen namelijk minder betaald krijgen. Zo kan het maken van afspraken over zelfstandigen in cao's een averechts effect hebben, waardoor zelfstandigen niet meer de vrijheid hebben om hun eigen tarief te bepalen, maar zich moeten houden aan voor hun bepaalde grenzen.
In plaats van cao-afspraken over het tarief van zelfstandig ondernemers, pleiten veel partijen voor een betere wetgeving omtrent de inhuur van interim, freelance en zzp professionals en de overeenkomst die zij sluiten met een opdrachtgever. Het is belangrijk dat er voor alle partijen een duidelijke situatie is, maar vooralsnog is het probleem nog steeds niet opgelost door de overheid. De regels die er zijn gemaakt voor zelfstandigen, zoals de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA), zijn vaag of worden niet eens gehandhaafd. Hierdoor is er nog steeds veel onduidelijkheid over wanneer er sprake is van schijnzelfstandigheid, en hoe een overeenkomst tussen zelfstandigen en opdrachtgevers er dan wel uit moet zien.
Er is dus een grote behoefte aan duidelijkheid, en dan met name over wanneer iemand wel of niet een zelfstandige is, en wat het minimale uurtarief dan moet zijn. In een poging om het probleem aan te pakken, zijn er nieuwe criteria voor de inhuur van zelfstandigen ontwikkeld in een wetsvoorstel van minister Van Gennip. Dit voorstel bestaat uit twee onderdelen: het instellen van een rechtsvermoeden van werknemerschap onder een bepaald uurtarief, en het vernieuwen van de criteria om als zelfstandige te werken.
Deze nieuwe criteria moeten schijnzelfstandigheid tegengaan en zelfstandigen beschermen, maar er is nog veel kritiek op, zoals uit een open consultatie bleek. Bemiddelaars, opdrachtgevers en zelfstandigen kwamen met maar liefst 1100 suggesties op het voorstel en de regels bemoeilijken tevens het werken als zelfstandige. Politici zijn daarnaast ook kritisch op de criteria en stellen een splitsing van de wet voor, waardoor prioriteit aan het rechtsvermoeden gegeven kan worden. Op deze manier kan meer tijd genomen worden voor het bepalen van het onderscheid tussen werknemers in loondienst en zelfstandigen, terwijl kwetsbare schijnzelfstandigen op de korte termijn geholpen worden.
Begin 2025 moet de nieuwe wet gepubliceerd worden en binnenkort wordt een nieuwe versie van het wetsvoorstel verwacht. De arbeidsmarkt is volop in verandering en het is uiterst belangrijk dat de wet- en regelgeving hier op de juiste manier op inspeelt.
Ben jij een zelfstandige professional en nog op zoek naar een geschikte opdracht? Stuur je cv naar ons op en wij maken de ideale match met een opdrachtgever? Of ben je juist een opdrachtgever? Dan kun je ook bij Bureau Ad Interim terecht voor de perfecte match.
